Verborgen symboliek in oude meester schilderijen

In antieke schilderijen van oude meesters is er vaak meer aan de hand dan men op het eerste zicht ziet. Met name in de 17de-eeuw maken kunstenaars in de Lage Landen gretig gebruik van symboliek om hun werk op een subtiele wijze naar een hoger niveau te tillen. Zo zijn er bijvoorbeeld de bekende Vanitas-stillevens uit de Noordelijke Nederlanden, waarin alle afgebeelde voorwerpen verwijzen naar de vergankelijkheid van het aardse bestaan: een bijna opgebrande kaars, een schedel, tot stof vergane boeken. Een bijbelse scène op de achtergrond van een overdadig keukenstuk vol eten en drinken herinnert aan de tijdelijkheid van aardse rijkdom en de eeuwigheid van geestelijke. Soms is de symboliek bijzonder goed verborgen: de Nederlandse oude meester Nicolaes Maes (1634-1693) wist met enkele rake details een calvinistische boodschap te integreren in zijn genretafereel van een slapende oude vrouw. Het kantkloskussen op de tafel verwijst naar de huiselijke ijver die hier tijdelijk vergeten lijkt te worden, de zandloper duidt op het verstrijken van de kostbare tijd. Dat de bijbel opengeslagen ligt bij het boek Amos is evenmin toeval: net daarin wordt gehandeld over de straffen van God voor al wie zondigt tegen Zijn Wet. Op die manier verandert een ogenschijnlijk banale scène van vermoeide oude dame in een moraliserend werk dat ons eraan herinnert dat we onze plichten moeten nakomen en een vroom leven moeten leiden.